's-Hertogenbosch

De Monumenten

Bisschoppelijk paleis (Parade 10 en 11)
Op deze plaats stond in 1515 een pand dat eigendom was van Kardinaal Willem van Enckevoirt. Zie verder Enckevoirt. Beide panden werden gebouwd in opdracht van de "Ontfanger" Smits: Samuele Theophile van Voorburgh. 10.Woonhuis Bisschop. Gebouwd in 1769 (zie gevel) Barokke gevel. Voor 1769

stond hier nog het "Coffyhuis" van Jan Willem Groot en daarvoor was er een koffie- en theewinkel. 11.Verschillende afdelingen van het Bisdom. Gebouwd in 1776 Barokke gevel. Het pand dat hier eerder stond heette vóór 1609 "Huis van Enckevoirt" of "Stooterspoort" (naar de fam. Stooters van Enckevoirt, (KN. maart 1996). In 1780 was het totale gebouw eigendom van Harmen Baron Gansneb geboren Tengnagel Totten Luttenburg. De functie van beide gebouwen zijn: In 1827 werden beide panden gekocht door de Staat t.b.v. Bisschoppelijk Paleis. Dit is toen niet door gegaan. Van 1830-1833 kazerne, van 1833-1839 militair hospitaal, in 1839 werd no. 10 Openbare School (toen splitsing van de beide gebouwen) Op 14 maart 1864 werd no. 10 gekocht door Bisschop Zwijsen en grondig gerestaureerd. Vanaf 7 november 1864 werd het Bisschoppelijk Paleis. Tot 1932 was no 11 eigendom van het Rijk met als laatste functie Kadaster en Hypotheekkantoor. Werd toen door Mgr. Diepen gekocht. Het werd toen beneden Bisschoppelijk Museum en boven Jeugdwerk en later Katholieke Aktie. In 1980-1981 aangevuld met Archiefdienst, deze bevindt zich in de kelders van no. 11 en de hierna genoemde nieuwbouw. De verbouwing vond plaats in 1982 en werd op 3 december 1982 ingewijd door Mgr. Bluyssen. De aanbouw van deze vleugel is van architect Jan de Jong uit Schayk. Monumentale hal en fraaie 18e eeuwse trap, rococo plafonds. De voorgevel en het dak zijn in de 18e eeuw in een late barokstijl vernieuwd. Het heeft twee rijk versierde ingangtravee?n en een kroonlijst met fraaie consoles. Het geheel is in de jaren 1985-1990 grondig gerestaureerd. Het bevat de portretten van de

bisschoppenna 1853. Mgr. Beckers en Bluyssen zijn geschilderd door Peer van de Molengraft. Mgr. Ter Schure is geschilderd door Hendrik de Laat Jr, de andere vijf door van Delft.

           

Refugiéhuis, Van Sint Geertrui (Sint Jorisstraat 133) Op de hoek Spinhuiswal- Sint-Jorisstraat. Bouw 16e eeuws, in ieder geval niet later dan 1527. Gerestaureerd in 1941. Werd gebouwd in opdracht van Petrus Was. De, in 1871 gevonden, gevelsteen met het wapen van Petrus zit in de muur van het binnenplein aan de Dode Nieuwstraat. Was vroeger groter (in de richting van Justitie pand Oranjebastion). In 1629 behield de Leuvense Abdij het huis omdat het adellijk buitenlands bezit was. Er zitten drie kanonskogels in de gevel uit begin van de 17e eeuw (Frederik Hendrik?). Het werd in 1767 verkocht. Bij de belegering door Pichegru in 1794 brandde een gedeelte af. Na de brand werd het ingericht als Franse school. In 1838 werd er een drukkerij en papierhandel gevestigd. Het raakte in verval en werd in 1935 door de Gemeente gekocht t.b.v. restauratie. In 1973 vestigde zich "De Artistieke Schuit" er in, tot september 1987.        Zuster van Orthenpoort (Zusters van Orthenpoort 20) Op het adres Zusters van Orthenpoort 20 staat het poorthuis van het klooster der Zusters van Orthen (niet meer origineel). Het heet al zo sedert 1623, daarvoor was de naam "Colverpoort" In het hofje staat een gemetselde lantaarnpaal uit de jaren '30. In de ondergrond, ter hoogte van het hofje, zitten restanten van de kapel en kloostergebouwen. Het was een zeer groot klooster, het reikte van de

Hinthamerstraat tot de Aa en van de Boerenmouw tot de Schilderstraat. De wapensteen van de metselaar Mathijs Smits, afkomstig uit het Moederhuis, bevond zich in de muur op de binnenplaats aan de Dode Nieuwstraat, doch is daar (tijdelijk?) verwijderd. 1409 Ridder Jan van Orthen verklaart dat zijn nalatenschap moet worden aangewend voor de stichting van een huis voor vrouwen. 1423 Het Zusters van Orthenklooster werd gesticht onder de naam Zusters van het Gemene Leven, uit het testament van pastoor Thomas van Geffen. 1435 Toestemming tot stichting van een eigen kapel toegewijd aan Sint-Andreas en Sint-Agnes. 1444 bij besluit van Johannes van Wezel, rector van het klooster wordt het ook een mannenklooster, dus een z.g.n. dubbelklooster. Beschermheiligen Sint Agnes en Sint Andrea.s 1481. Toen logeerde Hertogin Maria van Bourgondi? met haar zoontje Philips de Schone t.g.v. het 14e Kapittel van het Gulden Vlies hier. 1629 Klooster wordt genaast. 1692 De laatste zuster overleed. De gebouwen werden in gedeelten

verkocht. Begin 20e eeuw waren er nog 3 delen "Het Pand (nog steeds aanwezig achter in de Louwse Poort), Het Materhuis en het Poortgebouw. Na de Tweede Wereldoorlog werd een nieuw poortgebouw opgetrokken door medewerkers van de G.S.D. Sedert 1957 heeft de Sociëteit van de H.T.S. er haar onderdak voor de Studentenvereniging Quos Ego van de Hogeschool.       Sint-Janscentrum (Papenhulst 6) Voormalig klooster van de Fraters van Tilburg. Zij kochten in 1919 een terrein aan de Papenhulst voor de bouw van een klooster. Het fratershuis kwam gereed in 1924. Klooster voor 60 mannen. Architect Jos Duynstee. De achterliggende kapel was klaar in 1928. Symmetrisch complex met  schilddaken, risalerende zijvleugels en een centrale ingangspartij waarop een dakruiter. Bakstenen gevel met granieten trappen en bordes. Tufstenen ingangsportaal, rondboogvensters (op de begane grond) en kruisvensters. Aan het eind van de tuinmuur is een steen aangebracht met N.A.P.-hoogte van het waterpeil eind 1993. -Sedert 1987 werd het uitgebreid en is een diocesaan centrum voor priester- en diakenopleiding. Theologisch opleidingsinstituut. Kapel. De glasramen in de kapel links stellen voor de H. Catharina, en de H. Jacobus de Meerdere voor, zij zijn gemaakt door de Bossche Pater Peter van Bergen. Rechts de H. Johannes en de H. Theresia.

Achter het altaar ziet u van links naarrechts de H. Thomas van Aquino, H. Leonardus van Veghel, H. Stanislaus Kostka, H. Tarcicius, H. Pius X en de H. Norbertus. De twee heel grote ramen in de zijbeuken: Links. De Zoete Moeder van Den Bosch met op de achtergrond de Sint-Jacob, de Sint-Jan, de Sint Catharina en het stadhuis en er voor enkele Fraters van Tilburg. Rechts de H. Vincentius a Paulo, met op zijn arm een vondeling. Naast hem links en rechts enkele Zusters van Liefde en Lazaristen. Geheel rechts Frederic Ozanam, de stichter van de Sint - Vincentiusverenigingen. Zaal onder de kapel. Bronzen beeld van Jacob met de Engel gemaakt door pater Mathot. Hal. Imposant is de hal met het beeld van Mozes voor het brandende braambos van de kunstenaar Pater G. Mathot en de houten beelden van de 12 apostelen gemaakt in de 18e eeuw en afkomstig uit Antwerpen. In de tuin is een grot met een Mariabeeld.

        

Hof van Zevenbergen (Keizerstraat 12)

Pand Keizerstraat 12. Hofcomplex met binnenplein. Gebouwd als adellijk stadspaleis. Ongeveer in 1480 gebouwd voor Cornelis Glymes, Heer van Zevenbergen. Later kwam het in het bezit van burgerlijke families en werd het in drie herenhuizen opgedeeld. Alleen de trapgevels aan de korte zijden en de traptoren zijn bewaard gebleven. De uitwendige traptoren is aan de achterzijde te zien. In 1693 dubbel herenhuis met hoekpaviljoens. De

natuurstenen arcade of boogstelling is in 1991-92 in oude luister hersteld. Ze is vermoedelijk afkomstig van het stadhuis. In 1783 Katholiek Weeshuis, "Het Rooms Armenweeshuis", opgericht om bedelarij van weeskinderen te voorkomen en hen een handwerk te leren, maar onderwijs mocht niet gegeven worden. Ten einde de jongens en meisjes gescheiden te houden werd een muur dwars over het binnenplein gemaakt. Weeshuis tot

1944.In 1971 Rode Kruisgebouw. In 1990/92 bij de restauratie geheel geschikt gemaakt voor kantoorgebouw. De vensters hebben een 19e eeuwse empire-indeling. Op de binnenplaats een klassieke boogstellling met laatgotische boogzwikken, vermoedelijk afkomstig uit het 16e eeuwse bordes van het stadhuis. Binnen de poort is een 19e eeuwse gevelsteen van het weeshuis. Achter het pand is een ouderwetse kloostertuin aangebracht. Met ijzeren frames is een berceau, een franse perenloofgang, aangebracht. Een Nutstuin of Nutshof zoals dat vroeger bij een klooster of weeshuis werd aangetroffen en waar groenten en fruit t.b.v. de bewoners groeide. Tegen de achtergevel staan vijgen- en moerbeiplanten. Keizer Karel V. In de voorhof staat een borstbeeld vanKeizer Karel V. Het werd onthuld op initiatief van de werkgroep Klein Monument van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch op

3 mei 1998 ter herinnering aan zijn bezoek aan de stad en dit huis in 1515.(KN. jan. 1999-11) De wachters. Twee monumentale beelden, erewachters zoals die in oude portalen van tempels en grafkelders werden aangetroffen. Zij zijn in 1991 gemaakt door Desiree Tonnaer, naar twee thema's de vaas en de buste - De tekst van Domien van Gent "'t Is klik veur den Bult, 't heet net gespeuld" is ingemetseld in een tuinmuur van een van de bijbehorende woningen, adres Hof van Zevenbergen 5.              De ziekenhuis St Joan de Deo (Papenhulst 26) Patroon van de ziekenverplegers. Geboren 8 maart 1495 en overleden 8 maart 1550. Attribuut de doornenkroon. Meestal afgebeld als verzorger van zieken. Was de naam van een pand aan de Papenhulst 26. Het werd gebouwd in 1914. Vroeg twintigste eeuwse baksteenarchitectuur met historiserende, klassieke elementen zoals zuiltjes, pilasters, kroonlijsten en een fronton. Begin 17e eeuw woonden hier de Arme Clarissen die uit hun Boxtelse klooster gevlucht waren. Zij gingen in 1611 weer terug. In de 18e eeuw stichtte Rippens er een particuliere instelling, een verbeterhuis voor psychiatrische patiënten Was voorheen een ziekenhuis, speciaal bestemd voor pastoors uit het Bossche Bisdom,later voor alle mannelijke zieken. Werd beheerd door de Broeders van Barmhartigheid van Sint Johannes de Deo. Zij kwamen in 1876 uit Duitsland

en vestigden zich in de Orthenstraat, zij bouwden in 1914 dit ziekenhuis. In 1963 verlieten de broeders de stad en volgde er een fusie met het Carolus

Ziekenhuis, daarna heette het Carolus II. In 1969 werden de patiënten overgebracht van de Papenhulst naar de Jan Heinsstraat. Een mooi gebeiteld kopje bevindt zich  nog boven de zijpoort van het vroegere ziekenhuis. In 1970 stond het pand tijdelijk leeg en diende toen voor huisvesting van gastarbeiders, nadat deze vertrokken werd het gekraakt. Vanaf toen heet het "De Paap". Het werd gekocht door de Gemeente en is nu legaal bewoond door dezelfde personen.

    

De Boschstede Groot ziekengasthuis (Nieuwstraat 32)

De naam duidt op de functie een gasthuis voor voornamelijk ouderen en [geestelijk] zieke burgers/poirters. De voorloper van het Groot Ziekengasthuis is waarschijnlijk hospitali in Buschco, ook wel sacerdotis hospitali genaamd, dat gelegen was achter de St.Annaplaats langszij de Gasselstraat. Van dit ziekenhuis was voor het eerst sprake in 1274; in 1277 zijn de statuten vastgelegd. Doordat het ingeklemd lag in een stedelijke bebouwing kon het niet uitbreiden. Daarom volgde in 1470 een verhuizing naar het open terrein aan de -latere- Gasthuisstraat, aan de overzijde van de

Binnendieze. Een nu nog bestaande poort in dat straatje gaf toegang tot het terrein waarop ook een apotheek, wasserij en bakkerij stond. De verpleeggebouwen zijn in 1908 gesloopt behalve de apotheek en regentenkamer langszij de Dieze. In 1932 volgde wederom een nieuwbouw aan de Nieuwstraat. Daar kwamen ook een nieuwe hoofdingang, poliklinieken, verpleegvleugels en een operatiekamer.     Sint Antoniuskapel (Hinthamerstraat 217) Dateert uit 1491 en moet gebouwd zijn door de Broederschap van St. Anthonius die bijzonder vereerd werd ter bestrijding van het "Heylig of St. Athonius vuer" (een broodvergiftiging) een gevreesde ziekte die duizenden slachtoffers eiste. Toegetakeld door de beeldenstorm in 1566 werd de kapel in 1609 hersteld maar raakte na 1629 weer in verval het open houten torentje dateert uit 1751 de klok die er hangt is ouder hij is in 1574 gegoten door Adriaan Steylaert uit Mechelen. In 1913 werd de laatgotische gevel weer in oude toestand hersteld en versierd met de beelden van de H. Maagd, St. Anthonius Abt (patroon van de kapel), St. Genoveva en St.

Maria Magdalena. Achter de gevel bevindt zich nu de kapel van het bejaardentehuis St. Anthoniegaarde. 

       

Reinier van Arkel (Hinthamerstraat 203)
Geneeskundig Gesticht Reinier van Arkel. Streng classicistisch gebouw uit 1838 met hoekblokken, cordonlijsten en attiek; uitspringende ingangspartij met halfrond bovenlicht, vensters daarboven met kroonlijst op consoles. Diepliggende vensters, die der eerste verdieping met ijzeren balustrades. Aan de binnenplaats gevelsteen uit ca 1650, krankzinnigen, afbeeldende. Eveneens classicistische, maar ongepleisterde achterbouw van het gesticht aan de St. Jacobstraat met geprofileerde cordonlijst,  ingangspartij met fronton en rondboog op geblokte pilasters. De panden die in 1838 bij Reinier van Arkel zijn getrokken waren "Den Hopwagen", "Het Hoefijzer" en "Het zwart Lam". Op 26 november stichten de executeurs-testamentair van de op 19

november 1439 overleden Reinier van Arkel een gasthuis voor zinnelozen. De volgende dag leest notaris Rutger van Arkel de door hem opgemaakte stichtingsakte voor aan de executeurs, de gezamenlijke buren en de vuurmeesters van het Hinthamereinde, waar het gasthuis gevestigd zal worden. Het volgend jaar (1445) geven de Bossche schepenen toestemming tot de oprichting van dit gasthuis. Reinier van Arkel is momenteel het oudste psychiatrisch ziekenhuis van Nederland.      De Gulden Hopsack (Orthenstraat 3) Naam van het pand Orthenstraat 3. Anno 1619. Was eerst een brouwerij, De kelders zijn nog ouder, zij zijn nog van het houten huis. Entree met insteekverdieping. Totaal afgesleten gevelsteen: een zak waarin hop bewaard bleef. In 1564 bouwde brouwer Wouter van Uden een pakhuis met die naam. Dit werd in 1600 door Wouter Jansz. van Wel gekocht en vervangen door het huidige pand.Trapgevel met geprofileerde cordonlijsten met een kopje in het midden. Boven de drie geprofileerde korfbogige vensters metselmoza?eken en boogvelden en op de bovenste vensters uitgekraagde togen. Vier

sierankers Restauraties in 1923, 1973-1975. Gigantisch grote weegschaal in de hal. Gerestaureerde schilderingen aan het 17e eeuws plafond (ranken, vogels, guirlandes). Mooie wenteltrap tot in de nok. Groot huisrad. De waterput is in ere hersteld. In dit pand is enige tijd een synagoge gevestigd geweest. Sedert 1970 is het een deel van het kantorencomplex van het bankiershuis van Lanschot.