Zuiderportaal 45. Zwikreliëf
Sint Jan en de duivel (Johannes op Pathmos)
In het linker zwikreliëf is aan de linker zijde Sint Jan zittend
weergegeven. De in een lange mantel geklede Johannes schrijft in het
boek dat op zijn schoot ligt. Aan zijn hand hangt een pennenkoker.
Achter zijn rug (rechts) is een duivel uitgebeeld die de kurk van de
inktpot haalt en de pot omkeert om Johannes het schrijven te
beletten. De duivel heeft grote oren en een opengesperde bek met
grote hoektanden. Daarnaast lijkt hij van vrouwelijk borsten te zijn
voorzien en van amfibieachtige achterpoten met ‘zwemvliezen’. Zijn
achterste is weergegeven als een gezicht, waarbij uit de mond een
slang kruipt, alsof het een staart is. Het reliëf is de uitbeelding
van Johannes op het eiland Pathmos, waar hij zijn boek
‘Openbaringen’ (de Apocalyps) schreef, een veel gebruikt thema in de
late middeleeuwen. Xavier Smits schrijft in 1907: 'de Evangelist
schrijft zijn boek der Openbaringen op Pathmos. Achter hem gluipt
een grijnslachende Satan, die zijne klauwen om den inktkoker slaat,
aan den ceintuur van Sint-Jan bevestigd'. Jan Mosmans doet er nog
een schepje bovenop als hij het reliëf beschrijft als: 'St Jan op
Pathmos zijne openbaringen te boek stellende. Het lange lederen
kokertje, met koord aan den gordel bevestigd, waarin gewoonlijk de
hoorn met inkt werd geborgen, maar dat hier gedragen kan zijn
geworden om er pennenmes, reserve veder, of puimsteentje in te
bergen, ligt schuin over de linker dij-plooi van Johannes' mooi
gedrapeerd gewaad. Een grijnzende duivel, spottend met den heiligste
ernst, heeft den Evangelist, - misschien in een ogenblik van diens
extase, - den in de nabijheid staanden inktpot ontroofd. Met den
rechterklauw heeft hij er den stop afgetrokken, met den linkerklauw
houdt hij den leeg-loopenden inktpot onderste-boven'.
Ezechiël, twee engelen
In het linker zwik is onder de boog het prachtige reliëf van
Ezechiël weergeven. Een bebaarde figuur met kleine muts en lang
kleed is in het zwik uitgehakt. Een tekstband krult naast de figuur,
zodat duidelijk is dat het om een profeet gaat. Toch is de
identificatie van de figuur niet geheel eensluidend. Smits maakt met
veel woorden duidelijk dat het om Ezechiël gaat: 'De linker redent
(beneden Sint-Jan op Pathmos) vertoont de beeltenis van den Profeet
Ezechiël. Een krullende spreukband - als profeten attribuut -
slingert zich om het bovenlijf van den mijmerende ziener, die uit de
dorre en verweerde beenderen van het dodenveld het menschdom zag
herleven. Starend ligt de Profeet ter aarde neder'. Hij voegt er nog
aan toe dat 'het in verband brengen van Ezechiël niet algemeen is.
Gewoonlijk treedt Jeremias in de plaats van den droomer. Daar
Ezechiël echter alleen onder de profeten als slapend of dromend
wordt voorgesteld en zijn visioen zoo nauw met dat van Sint-Jan
overeenstemt, meen ik gerust te mogen aannemen, dat Ezechiël hier is
afgebeeld'. En verder over de engelen in de toten eronder: 'Op de
kleine redents (beneden Ezechiël) wieken twee engelen, den Profeet
des Heeren ter opluistering toegevoegd. Beneden den adelaar, op de
redents, staat ter linker een eenhoorn en ter rechter een gedrocht.
De strijd tusschen de kracht Gods (door den eenhoorn verbeeld) en
den duivel (door het monster verzinnelijkt) zal zich vooral aan het
einde der wereld met opgeworpen visier openbaren, zooals Sint-Jan's
adelaar, dien aanschouwde in 't verre verschiet'. Jan Mosmans is het
eigenlijk oneens met Smits, maar geeft zelf geen betere verklaring:
'Dr Smits ziet in dit beeld den Profeet Ezechiël, den mijmerenden
Ziener, die uit de dorre en verweerde beenderen van het doodenveld
het mensdom zag herleven. Starend, met lang en fijn besneden gelaat,
ligt de Profeet ter neder, omrold door een slingerende spreukband.
Echter is niets wat op dorre doodsbeenderen gelijkt, uitgebeeld. De
engelen in de nabije redents hebben geen kinderlijke maar een zeer
volwassen gelaatsuitdrukking'. In de twee onderliggende toten zijn
geraffineerd gehakte engelenkopjes met tot in de uiterste hoeken van
de zwikjes uitgestrekte vleugels uitgebeeld
Gevleugeld rund
Onder de middelste toot hangt het authentieke beeldhouwwerk dat een
gevleugeld rund met tekstband voorstelt. Het gevleugelde rund is het
symbool van de evangelist Lucas |